Autor: Grazyna KS

Anioł bez świętości

Czytało się trudno. Dużo refleksji filozoficznych. Dużo myśli tak różnych, że można się pogubić. Wiele postaw ludzkich? anielskich?, że trudno każdą zrozumieć. Według mnie „Bunt Aniołów” Anatola France, to książka znakomita. Pogranicze fantastyki, religii, filozofii i człowieczeństwa. Chociaż właściwie granicy żadnej nie ma. Wszystko zlewa się w całość, kompletną, całkowitą i logiczną.
Anioł często bywa tematem powieści, wierszy i filmów. A taki, który opuszcza sfery niebiańskie i materializuje się w świecie ludzi, z reguły bywa nieszczęśliwy. A może opuszcza je, gdyż „tam” jest nieszczęśliwy? Może szczęście odnajduje dopiero tu, wśród ludzi?
Kim jest Anioł Stróż? Czy rzeczywiście stoi obok nas i pilnuje by nie stała się nam krzywda? To dlaczego się nam źle dzieje? A jeśli nas opuszcza, bo nie widzi sensu dalszej opieki nad człowiekiem, który i tak robi, co chce?
A co się stanie, jeśli anioł posiądzie ludzką wiedzę? Przeczyta masę książek. Zapozna się z wynalazkami. Dowie się o istnieniu innych planet. Czy zechce jeszcze kiedykolwiek wrócić do niebios? A może właśnie poprzez uzyskanie człowieczeństwa poczuje się wreszcie spełniony?
Te i inne pytania cisną się do umysłu czytelnika. Nie sposób na nie odpowiedzieć. Nie potrafią na nie odpowiedzieć bohaterowie książki o tytule wiele mówiącym. Jak będzie wyglądał bunt aniołów, do którego przygotowują się istoty uznawane za cudowne? Kolejne pytanie. France stara się jak najmocniej wejść w „duszę” anioła. Jego narrator obserwuje uważnie postępowanie każdego z bohaterów. Każdy jest inny. W świecie anielskim każdy ma swój charakter, który dojrzewa w momencie przybycia na ziemię lub opuszczenia człowieka, w przypadku Aniołów Stróżów i podjęcia decyzji o buncie przeciwko Bogu.
A może książka jest metaforą? Taką jedną, dużą przenośnią? Czytając recenzje na jej temat zauważyłam, iż ich autorzy różnie interpretują przedstawione w niej zagadnienia. Część skupia się na elementach religii chrześcijańskiej i ostremu jej potraktowaniu przez autora – narratora. Inni wskazują na Stary Testament i twierdzą, że ktoś kto przespał lekcje religii, gdy była o tym mowa, filozofii zawartej w książce nie zrozumie. Są tacy, co zatrzymują się na specyficznym humorze, którego ja nie zauważyłam. A może Anatol France to wizjoner – katastrofista? Wszak książka powstała w 1914 roku, roku wybuchu I wojny światowej?
Cóż, duża ilość pytań w związku z powieścią niech będzie zachętą do przeczytania. Być może nasuną się kolejne, być może kolejnemu czytelnikowi uda się odpowiedzieć na pytania zadane przeze mnie.
Ale na koniec refleksja. Jedna z ostatnich w utworze. Gorzka… Oto cytat, który zapamiętałam bez konieczności wcześniejszego zapisywania…
„ Wojna rodzi wojnę, a zwycięstwo klęskę. Pokonany Bóg staje się Szatanem. Zwycięski szatan staje się Bogiem.”

Potrzeba naiwności….

Czasami tak mam… przeczytam jedną, dwie ambitne książki. Studiuję praktycznie podręczniki akademickie, by potem sięgnąć po totalnie naiwną opowieść. Czasami uśmiechnę się do treści takowej, czasami wzruszę ramionami, a czasami trafia mnie coś, czego w kulturalnej recenzji nie nazwę po imieniu. Tym razem moja opinia o tekście drukowanym była chyba tą ostatnią. Piszę „chyba”, żeby nie urazić do końca miłośników takowych „dzieł”.
Autorką jest niejaka Friede Birkner, córka niejakiej Jadwigi Courths – Mahler, a tytuł brzmi „Potrzebny kamerdyner…”. Opowieść została wydana w ramach całego cyklu „z serduszkiem” i zapewne była konkurencją dla słynnych „Harlequin-ów”. Kiedyś w moje ręce już takowa pozycja wpadła. Napisała ją mama córki. Nie pamiętam o czym była. Tekst córki mam nadzieję też szybko zapomnę.
Zacznijmy od tego, że czasami zazdroszczę ludziom umiejętności wymyślania różnych historii. Też piszę, ale jakoś nie potrafię skonstruować akcji i fabuły, żeby była aż tak prosta, że aż prostacka. Tymczasem są tacy, co takie rzeczy piszą i jeszcze na tym zarabiają.
Dobra, dosyć, wstęp i tak za długi. Przejdźmy do książki.
Występują w nim dwa rodzeństwa, co akurat spojlerem nie jest, bo pojawiają się zaraz na początku. Jest też potężna własność prywatna, rodem z baśni, bo wielka i bogato urządzona. Kupiona zresztą za duże pieniądze. Jedni wiedzą od kogo, drudzy nie. Znaczy się mamy tajemnicę. W owej rezydencji pojawia się kamerdyner, sekretarka i psy. Wszyscy z ogłoszenia. Już przy pierwszym spotkaniu jednych i drugich wiadomo, że wszyscy się kochają. Potem kochają się jeszcze bardziej. A jeszcze potem pojawia się czarny charakter i kolejne bogactwo. Wszyscy są wyjątkowo naiwni, łatwowierni i bez problemu można ich wpuścić w maliny. Naiwny jest też ten charakter, bo nie widzi z kim ma do czynienia. Nad wszystkim czuwa stara ciotka, bo ciotki są zwykle stare.
Słowem od początku do końca wiadomo kto jest kim i po co. Naiwność ludzka jest jednak ślepa i nie widzi tego, co oczywiste.
I właściwie tyle o treści można napisać. Żadnej tajemnicy. Żadnego podniecenia. Żadnej adrenaliny. Żadnego konfliktu. Wszystko wyczyszczone. Wyglancowane. Słowem ciasto z kremem. Przeterminowane. Można dostać choroby wymagającej przebywania w ustronnym miejscu. Papier, na którym wydrukowano książkę, tam się nie nadaje. Za twardy. Można się pokaleczyć.
Ryzyko sięgania po lektury zwane potocznie „odmóżdżaczem” jest zatem wielkie. Niby powinien człek odsapnąć, ale zdarzają się teksty, które zdarzyć się nie powinny. Pytanie jednak jest – jak odróżnić gniota od w miarę normalnego tekstu. Nie da się. Można to uczynić jedynie po przeczytaniu. Może wam wystarczy recenzja?
Słowem – nie polecam. Ani mamy ani córki.

Czasy nieprzyzwoite

Książka Jerzego Łojka to nie opowieść do poduszki czy też relaksu. Autor to przede historyk literatury i jego książka do tego gatunku należy. Takich pozycji się nie czyta, je się studiuje. Dokładnie, strona po stronie, słowo po słowie. Inaczej się nie da. Jeśli więc ktoś liczy na literaturę popularnonaukową, może się zawieść. Ale jeśli ktoś liczy na solidną dawkę wiedzy, będzie zadowolony.
Autor skupia się na trzech postaciach literatury francuskiej w XVIII wieku, głównie w drugiej jego części. Są to Claude – Prospere Jolyot de Crebillon, Nicolas – Edme Retil de la Bretonne oraz Donatien Alphonse François Marquis de Sade. Oczywiście wszyscy znają głównie tego ostatniego. Pozostała dwójka brzmi raczej obco. A jeśli dodamy, że książka rozpoczyna się od wyjaśnienia pojęcia „libertynizm”, to czytelnik zapewne domyśli się, jaki charakter miała twórczość poprzedników słynnego markiza.
Czymże więc był ów libertynizm? Ponoć niczym dobrym. Ponoć był właśnie we Francji bardzo tępiony i dopiero rewolucja zniszczyła go z kretesem wprowadzając moralny ład. Z tym ładem po zburzeniu Bastylii wiemy jak było… Z osławionym libertynizmem podobnie. Wszyscy go potępiali, ale wyznawców grzesznej miłości, nagości, a potem praktyk w tylu de Sade, nie brakowało.
Równocześnie ze sprośnymi praktykami powstawała literatura na ich temat. Jej właśnie autor omawianej książki poświęca najwięcej miejsca. Stara się jak najstaranniej przedstawić ją łącznie z obyczajami tamtych czasów. Zwłaszcza, że ówcześni „dokumentaliści” byli przeciwni rozwiązłości seksualnej. „Retif przez całe życie uważał się za moralistę i z uroczą niekonsekwencją zwalczał libertynizm, nie kłopocząc się bynajmniej wnioskami, jakie postronny obserwator mógłby wyciągnąć z analizy jego życia prywatnego”. Na tym bowiem ów libertynizm polegał…
Właśnie Retif w książce o znamiennym tytule „Pornograf” postuluje uporządkowanie życia obyczajowego, w tym …. domów publicznych. Najpierw dokonuje analizy, kto, jak i po co, a potem przedstawia receptę. Nie, nie liczcie na postulat zamknięcia przybytków rozkoszy. Je trzeba po prostu zreformować…
O markizie de Sade Jerzy Łojek pisze najwięcej. Cóż, postać najbardziej znana. Przedstawia jego życiorys. Stara się być jak najbardziej obiektywny. Jest bowiem w życiu słynnego Francuza wiele elementów niejasnych. Czy rzeczywiście był aż tak wielkim okrutnikiem, że słowem pochodzącym od jego nazwiska określa się dziś wyjątkowe tortury?
Książka o XVIII wieku we Francji opowiada zatem o rzeczach sprośnych, niemoralnych, jakże często wulgarnych. Napisana jest jednak językiem bardzo obiektywnym. Autor nikogo i niczego nie potępia. On przedstawia, omawia, prezentuje. Mamy do czynienia z lekturą mądrą, zawierającą wiedzę o tamtych czasach, daleką od szukania skandali. Taka jest bowiem rola tekstów o charakterze naukowym.