Literatura oświecenia miała przede wszystkim funkcję dydaktyczną i społeczną. Autorzy starali się kształtować świadomość obywateli, szerzyć wiedzę i propagować wartości racjonalne. Popularne były gatunki związane z publicystyką – eseje, artykuły, satyry, które komentowały życie społeczne i polityczne.
W poezji i prozie dominował klasycyzm, nawiązujący do antyku, z jego przejrzystą formą i uniwersalnym przesłaniem. Jednym z ważnych nurtów był sentymentalizm, który zwracał uwagę na uczucia i prostotę życia na wsi. Pojawił się również rokoko – lekki, elegancki i zmysłowy styl literacki, który dominował we Francji. Najważniejsze dzieła literackie epoki to między innymi „Kandyd” Voltaire’a, „Umowa społeczna” Rousseau czy „O duchu praw” Monteskiusza.
W Polsce rozwijała się literatura publicystyczna i polityczna, związana z walką o reformy państwa. Ignacy Krasicki, zwany księciem poetów polskich, pisał bajki, satyry i poematy heroikomiczne, które piętnowały wady społeczeństwa. Bohomolec i Naruszewicz tworzyli teksty propagujące oświatę i wychowanie obywatelskie. Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj pisali dzieła, które miały bezpośredni wpływ na życie polityczne i gospodarcze kraju. Literatura oświecenia była więc nie tylko sztuką, ale też narzędziem walki o lepsze jutro.