Motyw bohatera i antybohatera to jeden z najważniejszych motywów literackich, ukazujący konflikt, charakter i rolę jednostki w społeczeństwie. Bohater literacki to postać, której działania, cechy i wartości mają kluczowe znaczenie dla fabuły i przesłania utworu.
W literaturze antycznej bohater często łączył cechy nadludzkie z moralnym obowiązkiem wobec wspólnoty. W średniowieczu bohater to rycerz, święty lub postać moralna, przestrzegająca nakazów religijnych i społecznych. Renesans przedstawia bohatera jako człowieka wszechstronnego, odkrywającego świat, samodzielnego w myśleniu i twórczego. Barok wprowadza bohatera pełnego sprzeczności, który zmaga się z własnymi słabościami i przemijaniem. Pozytywizm ukazuje bohatera w kontekście pracy, obowiązków społecznych i odpowiedzialności wobec narodu. Młoda Polska eksperymentuje z postaciami antybohaterów, dekadenckich indywidualistów, którzy odrzucają konwenanse społeczne. Dwudziestolecie międzywojenne bada psychologię bohatera, jego konflikty wewnętrzne i moralne dylematy. Współczesność wprowadza różnorodne typy bohaterów – od superbohaterów po postacie szare, przeciętne i skonfliktowane z otoczeniem.
Antybohater to postać, która przeciwstawia się ideałom, łamie normy i pokazuje ciemne strony ludzkiej natury. Motyw bohatera i antybohatera pozwala analizować różne modele etyki, odwagi, słabości i moralności.
Bohaterowie epok romantyzmu stają się uosobieniem ideałów wolności, miłości i poświęcenia. W literaturze realistycznej bohater bywa codziennym człowiekiem, który zmaga się z ograniczeniami społecznymi i ekonomicznymi. Antybohater romantyczny lub współczesny często jest postacią tragiczną, nieprzystosowaną do świata i wyobcowaną. W dramacie bohater może reprezentować wartości uniwersalne, a antybohater – konflikt społeczny lub moralny.
Bohater i antybohater współistnieją w literaturze, tworząc napięcie i umożliwiając refleksję nad dobrem, złem i konsekwencjami wyborów. Analiza tych postaci pozwala zrozumieć zarówno epokę, jak i uniwersalne prawdy o człowieku. Motyw ten przewija się w poezji, prozie i dramacie, a także w literaturze współczesnej i popularnej. Bohater może być symbolem narodowym, jednostką tragiczną lub archetypem literackim.
Antybohater ujawnia sprzeczności społeczne, psychologiczne i moralne, stanowiąc kontrast wobec klasycznego ideału. Motyw bohatera i antybohatera pozwala także badać relacje między jednostką a społeczeństwem.