Historia pozytywizmu związana jest z przemianami politycznymi i społecznymi XIX wieku. W Europie rozwój przemysłu i kapitalizmu sprawił, że zaczęto inaczej patrzeć na rolę nauki i gospodarki. Filozofia pozytywistyczna Augusta Comte’a oraz rozwój przyrodoznawstwa wpłynęły na światopogląd całej epoki.
W Polsce koniec romantyzmu wiązał się bezpośrednio z klęską powstania styczniowego w 1864 roku. Rozczarowanie kolejną przegraną zrywową rewolucją sprawiło, że elity intelektualne zaczęły szukać nowych dróg budowania siły narodu. Zrodził się program pracy organicznej, czyli traktowania społeczeństwa jak jednego organizmu, w którym każdy element ma swoją funkcję. Obok tego pojawiła się idea pracy u podstaw – troski o edukację i rozwój warstw najbiedniejszych, zwłaszcza chłopów.
Historia epoki w Polsce pokazuje, że pozytywizm nie był ruchem biernym, lecz aktywną odpowiedzią na trudne warunki polityczne. Zamiast walki zbrojnej promował reformy społeczne, gospodarcze i kulturowe. Była to także epoka intensywnego rozwoju prasy, nauki i szkolnictwa. Pozytywizm w Europie trwał do końca XIX wieku, kiedy zaczęły pojawiać się nowe prądy artystyczne, jak modernizm czy Młoda Polska.