Literatura romantyczna była sercem całej epoki i najlepiej wyrażała jej idee. Dominowały w niej takie gatunki jak ballada, dramat romantyczny, powieść poetycka, poemat dygresyjny i epos narodowy.
Pisarze romantyczni odrzucali klasyczne zasady trzech jedności, wprowadzając swobodną formę i mieszanie gatunków. Literatura tej epoki łączyła elementy historyczne, ludowe, fantastyczne i filozoficzne.
W Niemczech twórczość Goethego („Faust”) i Schillera ukształtowała wzorzec bohatera tragicznego i poszukującego absolutu. W Anglii Byron stworzył typ bohatera romantycznego – samotnego buntownika, z którym utożsamiały się całe pokolenia. We Francji Hugo i Musset pisali dramaty i poezję pełną namiętności i ideowych sporów.
W Polsce Mickiewicz stworzył „Dziady” i „Pana Tadeusza”, Słowacki pisał dramaty, a Krasiński – utwory o charakterze historiozoficznym. Ważną rolę odgrywał folklor, pieśni i legendy ludowe, które romantycy traktowali jako wyraz duszy narodu.
Literatura tej epoki była pełna symboli, metafor i nastrojów, które oddawały głębię uczuć i tęsknotę za wolnością. Była także narzędziem politycznej walki i duchowej refleksji nad losem człowieka.