Motyw miłości w literaturze
Znaczenie i sens filozoficzny
Miłość to jeden z najstarszych i najczęściej podejmowanych tematów w literaturze. Jest uczuciem łączącym ludzi, przekraczającym granice czasu, śmierci i rozumu. Może oznaczać zarówno radość i spełnienie, jak i cierpienie, ofiarę, rozdarcie.
Filozoficznie miłość bywa rozumiana jako siła boska (Eros, Agape), więź duchowa między ludźmi, napęd twórczości i sztuki, ale także źródło tragizmu, gdy pozostaje niespełniona.
Występowanie w różnych epokach
- Antyk – miłość rozumiana jako potęga bogów i przeznaczenia (np. Mit o Orfeuszu i Eurydyce, Dafnis i Chloe).
- Średniowiecze – miłość duchowa i mistyczna (miłość do Boga, Matki Boskiej, ideał miłości rycerskiej).
- Renesans – miłość harmonijna, cielesna i duchowa zarazem (Sonety do Laury Petrarki, Treny Kochanowskiego – miłość ojcowska).
- Barok – miłość zmysłowa, ale pełna sprzeczności, przemijania i niepokoju.
- Oświecenie – miłość ukazywana w kontekście rozumu i moralności (np. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki).
- Romantyzm – uczucie absolutne, tragiczne, przekraczające śmierć (Dziady Mickiewicza, Cierpienia młodego Wertera Goethego).
- Pozytywizm – miłość rozumiana społecznie, często niemożliwa z powodu różnic klasowych (Lalka Prusa).
- Młoda Polska – miłość jako namiętność i bunt przeciw mieszczańskim konwenansom (Wesele, Ludzie bezdomni).
- XX wiek i współczesność – miłość ukazywana realistycznie, ironicznie, jako potrzeba bliskości lub źródło samotności (Noce i dnie, Tango Mrożka, poezja Haliny Poświatowskiej, Wisławy Szymborskiej).
Przykłady dzieł i autorów
| Rodzaj miłości | Autor | Dzieło |
|---|---|---|
| Tragiczna, romantyczna | Adam Mickiewicz | Dziady cz. IV, Sonety krymskie |
| Mistyczna, duchowa | Św. Jan od Krzyża | Pieśń duchowa |
| Ojcowska | Jan Kochanowski | Treny |
| Zmysłowa, namiętna | Bolesław Leśmian | W malinowym chruśniaku |
| Platoniczna, idealna | Petrarka | Sonety do Laury |
| Miłość codzienna, dojrzała | Maria Dąbrowska | Noce i dnie |
| Miłość niemożliwa | Bolesław Prus | Lalka |
| Miłość ironiczna, współczesna | Wisława Szymborska | Miłość od pierwszego wejrzenia |
Fragmenty / cytaty
„Niechaj mnie Zośka o wiersze nie prosi —
Bo kiedy Zośka do mnie pisać raczy,
To każdy wiersz jej z rąk całuję, płaszczę…”
— Adam Mickiewicz, Do M.
„Miłość mi wszystko wyjaśniła,
Miłość wszystko rozwiązała.”
— Karol Wojtyła, Tryptyk rzymski
„Niektórzy lubią poezję.
Niektórzy — czyli nie wszyscy.”
— Wisława Szymborska, Niektórzy lubią poezję (ironiczny ton wobec uczuć i sztuki)
Powiązane motywy
- Śmierć – miłość silniejsza niż śmierć (Romeo i Julia).
- Samotność – miłość niespełniona (Werter).
- Bunt – przeciw światu, który nie pozwala kochać (Giaur).
- Przemijanie – miłość utracona, wspomnieniowa (Treny, Sonety krymskie).
- Sztuka i twórczość – miłość jako źródło inspiracji (Sonety do Laury).
Zadania / pytania dla uczniów (opcjonalnie)
- W jaki sposób przedstawiano miłość w różnych epokach?
- Dlaczego romantycy uważali miłość za siłę niszczącą i zbawienną zarazem?
- Jak zmieniło się rozumienie miłości w literaturze XX wieku?
- Znajdź w literaturze przykład miłości niemożliwej i miłości dojrzałej — porównaj ich ujęcie.